Friday 28 September 2012

DARLONG HNAM HONG SUAK DAN NIH LAL CHANCHIN



By: Malsawma Darlong, Saibual.

Ei hong suakna bul hi, atuna China rama “SINLUNG” ei pi nih ei pu hei chun an loi ti thin. Sinlung atanga atuna Burma rama Kampat bial ei hong lut tan hi 950 – 1000 AD vel in an hril. Ma hun lai chun, Hmar, Mizo, Darlong etc ti a in koi hrang bikna ala om nawh. Chunkachun, Kampat biala chun, Khaw dang dang chuan in Lal hrang hrang awmpna hnuaia an hong khawsak a. Ma hun vel lai chun Thangur Lal anla om naw in an hril.
Ma hun lai vel chun, “HRIAM” ti in an loi in koi thin. Kampat atanga atuna Burma ram Chin State an pan mur mur lai in, Ei Lal khat kan hin Ribung kung aphuna, a phuna san chu ma hi an ti. Burma ram sung homa hmoloi in an om dar tan lei in, “Ma ribung kung takzar hei in hnuai asik tik chun kimi kisa hei lan funkhawm nawk anti” ati anti. Kum 1190 AD vel han ma Ribungkung Kampat a an iphun ti in ulian tak tak hei chun an insir thin. Ma ribungkung chu atuna ri hin Burma rama hmun khatka  KABAW VALLEY an iti sunga hmu thiam in ala om.
Kabaw Valley (Tahan-Kampat) atangin  COL HNAM hei in an ni hong nawr hrat lei in Burman simtiang Chin State panin anin tawl tan ta zawk a chang. Ma taka tang chunk um 1200 AD vel in Chin State Biala inhnai tertuar kan khaw dang dang nih hmual dang dang ichuan in an khawsak tan nawk a chang.
“Tahan biala inthawka simlam tianga anin pem nawkna san hi, Colhnam hei in an hong nawr lei chai a chang chuan gnaw a, Rua intam leia LOI inhma harsatna lei nih Chifak thlaksam lei hom a chang sa ti in an loi ti thin”.
Ei thlatu hei Chin State hong lut hun hi 1101 AD – 1200 AD vel. Kampat  a chun, Khawhrang hrang, Lal hrang hrang awpna hnuaia an hong om tan a chang. Ma hmun a hin kum sawt feka an hong chambang. Ma lai a an khua hei chu, Sangte, Ngente, Sawnlen, Tualngen, Senzawl, Thlangkhua, Puiloi, Invang, Buangpui, Chongthu, nih Mupuisip etc. Ma bak hom ahin khua tamka tia an la loi hong om, changhomsiala ihawi seng a chang tak naw lei in ei ihawi ka ei hong in chuang a chang. Ma ram ahin an om lai a chang, SURA NIH HAIFINGA hei thephung an hong nei tana, ma chun, Liandoia thephung hom hi ma hun lai vela an inei tan ti in anin sir thin.
Chunkachun ei hong inpem tira, Ei pi ei pu hei chun Mizorama hong in pem hma hei chu RILI DIL khi an loi hong omna hlui a chang ti in anin sir thin. RILI DIL hi atuna Mizo hei in RIDIL an iti taka hi a chang. Mangka chun a uhnunga hong inpem ve hei chun RILI DIL chu RIADIL ti in an hong koi ve ta a chang. A DIL chu hmunka a chang. Atuna ri in ma Dil chu Myarma nih Champhai, Mizoram Khawl vela la hmu thiam in ala om.
Mangka chun Pi nih Pu hei an hong inpem atang chun an khua rihming atang in Hnam rihming chu ahong piang tan ta zawk a chang, Ma chai chu chang loi in mimal rihming te te a tang homin Hnam rihming chu a hong piang suak tan ta vu vu zawk a chang.


THANGURA CHANCHIN

Darlong Lal ei ihawi hmasak chem chu Pachuai Lal Singraia hi a chang. Singraia hin Rimu tamna tlanga khua adinga, ma khua chu “MUPUI SIP” khua ti in ari hming an sak a. Singraia hin tiana Liandoia DAR rulpui rila ahmu aha akawl lei in, kachun, nai nupangte ahong nei a chang chun anai nu ruhming chu Darchungnungi ti in ansaka naipa anong nei nawk a chang chun, Darsungpuia ti in an hong isak ve.
Lalsingraia nainu Darchungnungi chu ahong seiliana, nunghak ahong chang ve a, nika chu chamfa inthumka (3ka) hei rek Kutbun nih Kuarbe dengpu hnianga Kutbun, Banbun,Kuarbe, ngun nih thil dang dang indeng tir dingin an kala, an va thlung chun Diaini pa chun Nupangte an thil ki deng pek ding inte, zanka kila zalpui lak thin aloi ti peka. Ka chun, Darchungnungi chun Diaini-pa hnianga chun “kei te Lal chi ki change nang zalpui thei no ning” ati a. Diaini-pa chu aning athik fe a, ati den nghala, asan chu Lal nainu a chang lei in. Mangka chun a cham hei dang chu Diaini pa chu an zalpui lei in an Kuarbe, rithei nih banbun hei chu tha tak takan adeng pekin asiam peka. Darchungnungi ta raw chu DAWI in an tai pek zawka. Ka chun an cham inthum in an hong kir khir nawk a SENTAILI DIL an hong phak a chang chun an kuarbe nih an rithei van deng tir chu ma DIL an chun an hong suk a chang chun, Darchungnungi Kuarbe nih rithei hei chu asiat pek rita baka amit hom hong zing sa a, asan chu DAWIA a intai a chang lei in. Chunkachun Darchungnungi chu Lal nainu a chang lei in mangka a om chu Khua ami hei in an hawi chun, Lal nainu a chang lei in, Khawtin in an hong puak inlawna an in anin thlung hmaka anti. An in an hong inthlung a chang chun, a chanchin chu anin dawna, ani chun chiang vai ka nih kip fekan asir pekin ahrila. Ama ruala va ve a cham hei hom chu indawna an nei sa fe dena. A cham hei chun, “Anti inte chang bani” ti in an thunga. Kachun, Darchungnungi pa Lal Singraia chu aning athik fe a, a Dawi thiam hei chu ibum khawm in thil om zia hei chu ahril hawia. Kachun aning athik lei in A Dawi thiam hei chu a phung ve a ka chun Dawi chu a Dawi thiam hei hmangin an vuanga, Diaini-pa omna khua nih tui chu tui hrim hrim an put tira, akhua kareng tui in ansipa an thi rit anti.
Hun ahong kal zeal, Darchungnungi chu ahong sei lian tira, nunghak ahong changa, an kawla raltha nih mihuaisen Thadingpuia Thlangsasuan, a dit a. Thadingpuia hom chun Darchungnungi chu adit ve thaw a. Changhomsiala Hnam chawm hnam nih Lalchi chu ka hmana innei thei nih inkop thei an chang naw lei in, Thadingpuia chun asaiphol awi vain aw a. Darchungnungi chun, Thadingpuia chun a saiphok awi naw ti ahawi a chang chun, zanka chu Thadingpuia tual leng tin, Bukpuia riak dinga apan lai chun, lampuia aloi inruanga, ompuia inpawl dingin afaw a, chunka hom chun, Thadingpuia chun, Lal nainu itawn chu an thiam loi zia hawi in ahniala. Changrochu Darchungnungi chun, ‘ani ompui naw hom in, athang chu tum tho tho’ neti ati peka. Thadingpuia chun, Ki ompui naw hom in athang chu ke tum tho tho, thi hnek inte ati a, Darchungnungi chu a ompui ta rak zawk a chang. Chunkachun, hun itenka mawchang hnung chun Darchungnungi chu thling Changloi in a hong om a, anu nih apa in an fia a chang chun, thudik ahril ngam loi in khel ahril ta zawk a chang. Asan chu thudik ahril a chang chun, dan angkan Thadingpuia chu ithat a tul ding lei in. A khel hril dan chu mangka hi a chang, “Nuhoi hei suangding zawnga rama ki zui lai han, SARIZA in ninhnil ki thawnga, ani hong ibaw ha chang bani, mati bak loi chu ane ompui le ki hawi nghal nawh” ati a. Ka chun, nuhoi rama suangding zonga azui hei chu anin dona, anni chun, “ athawng lai han; ahong inbaw ngar ha” an loi ti a Lal anti lei in. Asan chu Lal tong nih Pathian tong ha hmun ka ngai in an ngai thin lei in. a khel an hawi mai hom in tuhman a kak ngam pap an nawh. Darchungnungi cham hei homin, Thadingpuia rek anin di ti an hawi ve mai homin ihman anti ngam nawh.
Hun itenka mawchang hnung chun Darchungnungi chun nai ipate ahong neia, ahmel athat fe a, angoi sa dena, an mom teltual sa lei in Lal upa hei in ari hminga THANGURA ti an isak, an loi ti thin. Thangura chanchin nih apiang dan hi ngaidan hrang hrang rochu a om. Khawsak hei chun, Thangura, hi raltha ram invak hei in naipangte achang laia rama an hong iser, an Lal Zahmuaka hnianga anin hlana, Zahmuaka chun naipang hmeltha tak, inmom tettut a chang leia THANGURA ti a ari hming aloi isak ti in an loi hril. Thangura piang dan nih hongsuak dan hi Darlong hnam hei chun Darchungnungi naipa a chang ti hi an loi ipom thlap a chang.
Ma taka inthok chun Pachuai in Sariza an that homin mani ina an hong inlut thin nawh. Hlangsasuan hei ina an hang inlut thin anti. Atuna ri homin ahawi hei chun an lan ser.
Mupuisip a Lal Singraia, in Lal lai hi Darlong Hnam lai nih Khawsak hnam lai a chun an thang em em in rihming anei fe a, an raltha hei lei in, an thawm hom alian in anin uang fe a chang. Mangka khopa khua rihming inthang Mupuisip khua chu aloi chang. Ma lei in, Thangur Hnam hei mi chunga ning athik changing nawle mi hnam chawm chunga anin hrang changing “Ni ngep naw roi, Muipuisipa piang kin chang” an ti thin. Lal singraia chun, naipa izaka maw anei ti ei hawi phak tak naw a, chanhomsiala anaipa Darsingpuia hla thu atangin, Darsingpuia chu anaipa a chang ngei ti rochu ei la chiang a chang.
A Hla chu:
“Ka zon, kazon e,
kappa Singrai,
Chatuan robawm dar ka zawng e,
Liando- Ngente lung lawm nan e”.
Liandoia hi Ngente a chang ti hom hi ma hla thu atangin ei hawi thiam.
Darlong Hnam hei chun Thangura Nu chu Darchungnungi ti hi ipom thlap a chang. Apa raw chu Thadingpuia a chang ti in mi in an hawi homin anu in a ip tlat lei in, tu hman in ihman anti ngam nawh. Changhomsiala, Thangur hei chunga midang ningthik changing kahin anti thin: “ Ilem maw an chang bik, an ni hom Thadinga Zangtui fir” anti thin anti.

No comments:

Post a Comment